Architekt w ramach umowy o prace projektowe przygotowuje projekt, który jest utworem w rozumieniu Prawa autorskiego i podlega ustawowej ochronie. Dla zabezpieczenia interesów projektanta i inwestora warto zawrzeć w umowie stosowne zapisy. Specjalnie dla Czytelników bloga Scalamid tekst przygotowali eksperci z Kancelarii Prawnej Jarzyński & Wspólnicy.
Autorzy: Piotr Jarzyński – partner w Kancelarii Prawnej Jarzyński & Wspólnicy, Katarzyna Szynalska – młodszy prawnik w Kancelarii Prawnej Jarzyński & Wspólnicy
Rodzaje praw autorskich
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej Prawo autorskie) dzieli prawa autorskie na:
- autorskie prawa osobiste – prawa niemajątkowe, nierozerwalne z autorem, chroniące więź twórcy z utworem (np. prawo do autorstwa utworu, prawo autora do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem). Są one niezbywalne, czyli nie można ich przenieść na inny podmiot.
- autorskie prawa majątkowe – prawa do rozporządzania utworem i wynagrodzenia za korzystanie z utworu. W tym przypadku można mówić o zbywalności – udzielić licencji lub przenieść je na inny podmiot. Prawa te są ograniczone w czasie – co do zasady wygasają po upływie 70 lat od śmierci autora, licząc w pełnych latach następujących od tego zdarzenia.
Utwór w inwestycjach budowlanych
Należy pamiętać, że przedmiotem Prawa autorskiego jest utwór, czyli każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
Utworami w rozumieniu prawa autorskiego są:
- projekt koncepcyjny,
- wizualizacja obiektu budowlanego,
- projekt budowlany,
- projekt wykonawczy,
- dokumentacja warsztatowa,
- inna dokumentacja budowy (np. dokumentacja konserwatorska, dokumentacja w zakresie ochrony przyrody, ekspertyzy budowlane).
Utwór jest chroniony Prawem autorskim, chociażby miał postać nieukończoną. Ochrona z tytułu praw autorskich przysługuje twórcy (np. architektowi) niezależnie od spełnienia formalności. Trwa od momentu przybrania przez utwór postaci na tyle stabilnej i uzewnętrznionej, że mogą się z nim zapoznać również inne osoby, nie tylko jego autor.
Zakres ochrony autorskiej
Najczęściej projektanci zawierają z inwestorami umowę dotycząca przygotowania projektu budowlanego. Jest to zbiór dokumentów dotyczących inwestycji, pozwalający na otrzymanie pozwolenia na budowę lub dokonanie jej zgłoszenia.
W skład dokumentacji projektowej wchodzą także projekty architektoniczne m.in. uwzględniające wykorzystanie materiałów do wykonania np. fasad, ścian, podłóg itp.
Podstawowe znaczenie dla ochrony autorskiej takiego dzieła ma element twórczego kształtowania zagospodarowanej przestrzeni. Zakres ochrony autorskiej jest tym większy, im mniej standardowy mamy projekt i im w mniejszym stopniu pozostaje on zdeterminowany wcześniej opracowanymi rozwiązaniami.
Przeniesienie praw vs udzielenie licencji
Jak już wspomnieliśmy, Prawo autorskie pozwala na przekazanie autorskich praw majątkowych drugiej osobie – w drodze przeniesienia lub udzielenia licencji na korzystanie z nich.
Pierwsze z wymienionych rozwiązań najczęściej znajduje zastosowanie, gdy projekt został stworzony na indywidualne potrzeby inwestora. Strony mogą przewidzieć w umowie o pracę projektowe przeniesienie na inwestora autorskich praw majątkowych do projektu. Przeniesienie własności egzemplarza utworu nie oznacza przejścia autorskich praw majątkowych na inwestora – konieczne jest zawarcie odrębnego postanowienia w umowie.
Przy udzieleniu licencji, autorskie prawa majątkowe nie przechodzą na inną osobę i w dalszym ciągu należą do twórcy. Licencjobiorca może korzystać z utworu w ramach udzielonej licencji na wyłączność (gdy została udzielona tylko jemu) albo bez niej (twórca może udzielić licencji wielu osobom).
Ważne: przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji wyłącznej musi nastąpić w formie pisemnej pod rygorem nieważności.
Wynagrodzenie za projekt
Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, nabycie od twórcy egzemplarza projektu architektonicznego lub architektoniczno-urbanistycznego obejmuje prawo zastosowania go tylko do jednej budowy.
W umowie przejścia lub upoważnienia do korzystania z autorskich praw majątkowych należy wskazać jakich pól eksploatacji (sposobów korzystania) dotyczy. Przeniesienie majątkowych praw autorskich może obejmować tylko pola eksploatacji znane w chwili zawarcia umowy. Jeżeli w przyszłości pojawi się nowa technologia pozwalająca na rozpowszechnianie utworu, wymagane będzie podpisanie stosownego aneksu, rozszerzającego zakres o kolejne sposoby korzystania.
Przy zawieraniu umowy należy pamiętać o postanowieniach odnoszących się do wynagrodzenia twórcy przy poszczególnych polach eksploatacji, na których następuje przeniesienie lub udzielenie zezwolenia na korzystanie z praw. Jeżeli nie umówiono się inaczej, twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji.
W umowie należy wyraźnie wskazać, czy przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji, następuje odpłatnie – wtedy należy podać wysokość wynagrodzenia – czy też nieodpłatnie. Jeżeli nie wynika to z umowy, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. Przy braku ustalenia wysokości wynagrodzenia, powinno być ono określone z uwzględnieniem zakresu udzielonych praw oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu.
